Toegankelijkheid als bedrijfsstrategie: ontwerpen voor inclusief gebruik

Nu digitale interactie een centrale rol speelt in het dagelijks leven, hebben organisaties steeds meer de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat online omgevingen voor iedereen bruikbaar zijn, inclusief mensen met een beperking. Toegankelijkheid is geen optionele toevoeging meer, maar het is een essentieel onderdeel van moderne software- en productontwikkeling. Door principes van inclusief ontwerp toe te passen, kunnen organisaties gebruikers met uiteenlopende sensorische, motorische, visuele en cognitieve mogelijkheden effectief laten omgaan met technologie. Deze benadering ondersteunt gelijke toegang, vermindert drempels en verbetert de algehele gebruikerservaring.

Dit artikel gaat in op wat digitale toegankelijkheid inhoudt, waarom het relevant is vanuit een zakelijk perspectief, hoe gevestigde richtlijnen zoals de Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) structuur bieden en welke stappen organisaties kunnen nemen om producten en diensten te ontwikkelen die daadwerkelijk inclusief zijn.

Introductie van A11y en WCAG

Toegankelijkheid (vaak afgekort als A11y, waarbij de “a” gevolgd wordt door elf letters en eindigt met “y”) richt zich binnen webontwikkeling op het ontwerpen en bouwen van applicaties die door zoveel mogelijk mensen gebruikt kunnen worden. Dit omvat gebruikers met visuele, auditieve, cognitieve of motorische beperkingen. Een toegankelijke interface blijft functioneel onder uiteenlopende gebruiksomstandigheden en ondersteunt daardoor consistente en betrouwbare interactie.

De European Accessibility Act (EAA), die op 28 juni 2025 in werking treedt, verplicht de meeste organisaties die digitale producten of diensten aanbieden om te voldoen aan de WCAG 2.2 AA-standaarden. Deze vereisten bouwen voort op de Web Accessibility Directive (Richtlijn (EU) 2016/2102), die tot doel heeft de toegankelijkheid van websites en mobiele applicaties van de publieke sector te verbeteren en in het bijzonder voor mensen met een beperking.

Wetgeving biedt een belangrijk kader, maar verklaart niet volledig waarom toegankelijkheid steeds relevanter wordt. De bredere context laat zien dat er wereldwijd een duidelijke behoefte bestaat. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO):

• Meer dan 16% van de wereldbevolking (ongeveer 1,3 miljard mensen) heeft een aanzienlijke beperking.
• Meer dan 2,2 miljard mensen leven met een vorm van visuele beperking.
• Van deze groep hebben naar schatting 430 miljoen mensen een ernstig gehoorverlies.

Deze cijfers maken duidelijk dat toegankelijkheid geen nicheonderwerp is, maar een structurele voorwaarde voor het ontwikkelen van bruikbare en inclusieve digitale producten.

Waarom is het belangrijk?

Toegankelijkheid wordt vaak gezien als een voornamelijk technische eis, maar het biedt organisaties een brede reeks praktische en strategische voordelen.

Belangrijke redenen om toegankelijkheid te prioriteren zijn:

• Toegang zonder barrières: Toegankelijkheid gaat verder dan het afvinken van een checklist. Het zorgt ervoor dat mensen met een beperking dezelfde content, diensten en informatie kunnen gebruiken onder vergelijkbare omstandigheden als alle andere gebruikers.
• Verbeterde gebruikerservaring: Veel toegankelijkheidsfunctionaliteiten dragen bij aan een intuïtievere en consistentere gebruikerservaring voor iedereen. Voorbeelden zijn verstelbaar contrast voor betere leesbaarheid, navigatie via het toetsenbord, ondertiteling voor audio- en videocontent en duidelijk gestructureerde formulieren.
• Minder juridische en compliance-risico’s: Met regelgeving zoals de European Accessibility Act (EAA) moeten organisaties waarborgen dat hun digitale producten voldoen aan erkende toegankelijkheidsstandaarden. Niet-naleving kan leiden tot juridische gevolgen, waaronder boetes of rechtszaken.
• Hogere productkwaliteit: Het toepassen van toegankelijkheidsrichtlijnen resulteert vaak in schonere en beter onderhoudbare code. Dit helpt technische schuld te verminderen en ondersteunt de ontwikkeling van stabielere en schaalbare producten.
• Ondersteuning voor ondersteunende technologieën: Door toegankelijkheidsstandaarden te volgen, zorgen organisaties ervoor dat hun content compatibel is met hulpmiddelen zoals schermlezers, spraak-naar-tekstsystemen en andere adaptieve technologieën. Hierdoor worden digitale diensten bruikbaar voor een veel bredere groep gebruikers.

Niveaus van WCAG-conformiteit

De WCAG 2.2-richtlijnen zijn opgebouwd rond vier kernprincipes: waarneembaar, bedienbaar, begrijpelijk en robust. Elk principe bevat succescriteria die zijn ingedeeld in drie niveaus van conformiteit: Level A (minimum), Level AA (aanbevolen) en Level AAA (hoogste niveau). Elk hoger niveau omvat de vereisten van de niveaus eronder.

Level A: Minimale of essentiële toegankelijkheid

WCAG Level A vormt het basisniveau van toegankelijkheid waaraan alle websites zouden moeten voldoen. Het niet behalen van dit niveau duidt meestal op aanzienlijke toegankelijkheidsproblemen die kunnen voorkomen dat mensen met een beperking, maar ook andere gebruikers, de content kunnen gebruiken.

Dit niveau omvat ongeveer dertig succescriteria. Het is ontworpen om haalbaar te zijn voor elke organisatie en vormt de essentiële basis voor een toegankelijke gebruikerservaring.

Level AA: Aanbevolen toegankelijkheid

WCAG Level AA wordt doorgaans aanbevolen als het streefniveau voor de meeste organisaties. Het biedt een toegankelijkheidsniveau dat geschikt is voor een brede groep gebruikers. Om Level AA te behalen moet de content voldoen aan alle succescriteria van Level A én alle criteria van Level AA.

Dit niveau introduceert ongeveer twintig extra criteria bovenop de basisvereisten. Het behalen van Level AA vraagt doorgaans meer inspanning, maar verbetert de toegankelijkheid en bruikbaarheid van digitale producten aanzienlijk voor de meeste gebruikers.

Level AAA: Hoogste niveau van toegankelijkheid

WCAG Level AAA vertegenwoordigt het meest uitgebreide toegankelijkheidsniveau. Om dit niveau te behalen moet de content voldoen aan alle succescriteria van Level A, AA en AAA. Dit niveau voegt ongeveer achtentwintig aanvullende criteria toe bovenop de eerdere niveaus.

Hoewel het behalen van Level AAA uitdagend is en niet voor alle soorten content realistisch, biedt het de hoogste mate van toegankelijkheid en levert het de breedste voordelen op voor gebruikers.

Meer informatie over WCAG-conformiteitsniveaus is te vinden in de officiële documentatie hier.

Inclusief ontwerp

WCAG biedt standaarden voor het toegankelijk maken van digitale producten, maar inclusief ontwerp vormt de methodiek achter het creëren van producten en diensten die bruikbaar zijn voor mensen met uiteenlopende mogelijkheden. Kort gezegd bepaalt WCAG wat moet worden bereikt, terwijl inclusief ontwerp uitlegt waarom toegankelijkheid belangrijk is en hoe er in de praktijk voor ontworpen kan worden.

Inclusief ontwerp houdt rekening met de vele kenmerken die invloed hebben op hoe mensen met software omgaan. Deze kenmerken omvatten onder meer leeftijd, cultuur, geografische locatie, sociaaleconomische achtergrond, opleidingsniveau, taal en tijdelijke of situationele beperkingen. Het doel is om digitale ervaringen te creëren die bruikbaar, flexibel en toegankelijk zijn voor het breedst mogelijke publiek.

De kernprincipes van inclusief ontwerp zijn:

• Uitsluiting herkennen: Uitsluiting beperkt zich niet tot mensen met een beperking. Het kan in uiteenlopende situaties ontstaan, bijvoorbeeld wanneer iemand een verouderd apparaat gebruikt of een beperkte internetverbinding heeft. Door deze barrières vroegtijdig te signaleren via gebruikersonderzoek en testen, kunnen teams producten ontwerpen die voor een brede groep gebruikers bruikbaar blijven.
• Leren van diversiteit: Inclusief ontwerp is het meest effectief wanneer verschillende perspectieven actief worden meegenomen in het proces. Het betrekken van mensen met uiteenlopende mogelijkheden, achtergronden en ervaringen helpt om daadwerkelijke behoeften te identificeren en leidt tot oplossingen die voor meer gebruikers goed werken.
• Ontwerp voor één, verbeter voor velen: Functionaliteiten die zijn ontwikkeld voor een specifieke groep gebruikers, zoals mensen met een visuele beperking, beperkte mobiliteit of spraakproblemen, verbeteren vaak de ervaring voor alle gebruikers. Dit principe laat zien dat gerichte toegankelijkheidsverbeteringen een bredere positieve impact kunnen hebben op de volledige gebruikersgroep.

Praktijkvoorbeelden

De onderstaande voorbeelden laten zien hoe inclusief ontwerp de toegankelijkheid kan verbeteren voor gebruikers met verschillende behoeften. Elke set vergelijkt niet-inclusieve benaderingen met meer inclusieve alternatieven.

Gehoorverlies

• Niet-inclusieve opties: streamingmedia zonder ondertiteling, communicatie die volledig afhankelijk is van spraak, en geluidsmeldingen zonder visuele alternatieven.
• Inclusieve opties: ondertiteling of captions, transcripties, tekstgebaseerde communicatiekanalen zoals chat, en visuele indicatoren of meldingen.

Visuele beperking

• Niet-inclusieve opties: meldingen die uitsluitend via pop-ups worden getoond, interfaces die alleen uit tekst bestaan zonder duidelijke structuur, kleine lettergroottes en tekst of afbeeldingen met weinig contrast.
• Inclusieve opties: meldingen ondersteund door geluid of trillingen, ondersteuning voor spraakassistenten, schaalbare tekst, hoog-contrastmodi en aanpasbare kleurthema’s.

Spraakbeperkingen

• Niet-inclusieve opties: authenticatie of interacties die uitsluitend via spraak verlopen, en systemen die een gesproken reactie binnen een vaste tijdslimiet vereisen.
• Inclusieve opties: alternatieve authenticatiemethoden zoals pincode of biometrie, en instelbare responstijden voor gesproken input.

Compliance roadmap

Organisaties die digitale producten of diensten aanbieden, kunnen de onderstaande stappen volgen om hun toegankelijkheidscompliance structureel te verbeteren.*

1. Eerste beoordeling

Een volledige professionele audit is aan te raden, maar organisaties kunnen starten met het identificeren van duidelijke problemen via snelle evaluatietools zoals WAVE (Web Accessibility Evaluation Tool), Lighthouse of Accessibility Insights. Deze tools detecteren doorgaans 20 tot 40 procent van de toegankelijkheidsproblemen en zijn vooral effectief voor het opsporen van veelvoorkomende knelpunten, zoals:

• Ontbrekende alternatieve teksten, een slechte kopstructuur of onvoldoende kleurcontrast
• Fouten in toetsenbordnavigatie of andere navigatieproblemen
• Kritieke issues die belangrijke gebruikersstromen beïnvloeden, inclusief een eerste toegankelijkheidsscore

2. Bepalen welke standaarden van toepassing zijn

Na de eerste beoordeling moet worden vastgesteld welke toegankelijkheidswetgeving en normen van toepassing zijn, afhankelijk van de regio’s waarin de organisatie actief is (bijvoorbeeld EU-markten onder de EAA, of de VS onder ADA en Section 508). Het verduidelijken van deze vereisten vormt de basis voor een gestructureerde compliance-aanpak.

3. Opstellen van een compliance roadmap

De volgende stap is een uitgebreide toegankelijkheidsaudit, meestal uitgevoerd op basis van de volledige WCAG 2.2 AA-criteria. Deze audit brengt alle niet-voldane vereisten in kaart en resulteert in een roadmap die onder meer het volgende beschrijft:

• Nodige aanpassingen en gebieden die niet voldoen aan de criteria
• Rollen en verantwoordelijkheden binnen het team
• Inschatting van omvang en benodigde inspanning
• Aanbevelingen, zoals updates aan documentatie of wijzigingen in werkprocessen

4. Documentatie en onderhoud

Sommige toegankelijkheidsverbeteringen vergen meer tijd om te implementeren. In zulke gevallen is het raadzaam dat organisaties een toegankelijkheidsverklaring publiceren met daarin:

• Het huidige niveau van compliance
• Bekende toegankelijkheidsproblemen en de verwachte tijdlijnen voor oplossing
• De datum van de laatste beoordeling en contactgegevens

Daarnaast moet toegankelijkheid structureel worden geïntegreerd in het ontwikkelproces, bijvoorbeeld door:

• Geautomatiseerde controles te integreren in CI/CD-pijplijnen
• Toegankelijkheidstests uit te voeren vóór elke release
• Periodieke audits te plannen
• Belangrijke gebruikersstromen regelmatig opnieuw te testen

5. Gebruik toegankelijke frameworks en libraries

Het selecteren van frameworks of libraries met ingebouwde toegankelijke componenten kan de ontwikkelinspanning aanzienlijk verminderen. Voorbeelden hiervan zijn:

• Frontend frameworks: Angular, Vue.js, Svelte
• CSS frameworks: Bootstrap 5, Tailwind CSS
• Component libraries: Material UI (MUI), React Aria, Angular Material, PrimeNG
• Design tools: Figma, Adobe XD, Sketch

AI-ondersteunde tools kunnen toegankelijkheid verder verbeteren door bijvoorbeeld automatische ondertiteling, alt-tekstgeneratie, leesbaarheidsoptimalisaties en geautomatiseerde WCAG-probleemdetectie.

6. Voer doorlopend toegankelijkheidstesten uit

Om toegankelijkheid in de tijd te waarborgen en regressies te voorkomen, is regelmatige toetsing essentieel. Dit kan bestaan uit:

• Geautomatiseerde tests met tools zoals WAVE, Lighthouse of Accessibility Insights
• Handmatige functionele tests, zoals toetsenbordnavigatie, focus-states en formuliergedrag
• Testen met ondersteunende technologieën, zoals schermlezers (NVDA, VoiceOver), vergrotingssoftware of spraakbediening
• End-to-end testen met toegankelijkheidsengines geïntegreerd in tools zoals Playwright
• Gebruikerstesten met mensen met een beperking, wanneer mogelijk, om daadwerkelijke gebruikservaringen te observeren

*Micro-ondernemingen met minder dan tien werknemers en een jaaromzet onder €2 miljoen zijn vrijgesteld van de EAA.

Conclusie

Het traject naar toegankelijkheid begint met bewustwording en wordt voortgezet door een voortdurende inspanning. Dit omvat onder meer eerste beoordelingen, uitgebreide audits, het opstellen van roadmaps, het selecteren van toegankelijke frameworks, het verbeteren van ontwikkelprocessen en het regelmatig testen met echte gebruikers. Toegankelijkheid is een doorlopend aandachtspunt en geen eenmalige projectfase.

WCAG-standaarden beschrijven wat toegankelijke content en interfaces moeten bereiken, terwijl principes van inclusief ontwerp inzicht geven in waarom toegankelijkheid belangrijk is en hoe er ontworpen kan worden met uiteenlopende gebruikersbehoeften in gedachten. Samen stellen deze benaderingen organisaties in staat om producten en diensten te ontwikkelen die niet alleen voldoen aan regelgeving, maar ook daadwerkelijk bruikbaar zijn voor een brede groep gebruikers.

Investeren in toegankelijkheid leidt tot producten die duidelijker, efficiënter en gebruiksvriendelijker zijn voor alle gebruikers, niet uitsluitend voor mensen met een beperking.